درگذشتگان بوده است. سنگ‌های قبری که در این آرامستان مورد استفاده قرار گرفته‌اند، بازتابی از فرهنگ، معماری و حتی وضعیت اجتماعی و اقتصادی هر دوره هستند. سنگ قبرهای قدیمی در بهشت زهرا نه‌تنها نشان‌دهنده جایگاه افراد در جامعه بوده‌اند، بلکه از نظر جنس، طراحی و سبک نگارش نیز تفاوت‌های چشمگیری با نمونه‌های امروزی دارند.
بهشت زهرا در سال ۱۳۴۹ تأسیس شد و از همان ابتدا، سنگ‌های مزار مورد استفاده در آن از جنس‌های مختلفی انتخاب شدند.
در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، عمدتاً از مرمر سفید و سبز کم‌رنگ برای سنگ قبر استفاده می‌شد. این نوع سنگ علاوه بر زیبایی، به دلیل درخشندگی طبیعی، در نور خورشید جلوه خاصی داشت. در برخی موارد نیز از گرانیت سیاه برای قبور استفاده می‌شد که به دلیل استحکام بالا، از فرسایش کمتری برخوردار بود.
در طول سال‌ها، به دلیل تغییرات در سلیقه‌های عمومی، مسائل اقتصادی و همچنین در دسترس بودن انواع سنگ‌ها، جنس و سبک سنگ قبرها تغییر کرد. از دهه ۷۰ به بعد، استفاده از گرانیت مشکی به دلیل ماندگاری بیشتر و کاهش هزینه‌های نگهداری، افزایش یافت. امروزه بسیاری از سنگ قبرهای قدیمی، به‌خصوص آن‌هایی که از جنس مرمر بوده‌اند، به دلیل قرار گرفتن در معرض شرایط جوی و آلودگی هوا، فرسوده یا تغییر رنگ داده‌اند.
گورستان‌ها بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ هر جامعه‌ای هستند. آن‌ها نه‌تنها محل آرامش ابدی گذشتگان بلکه سندی از تاریخ اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی یک ملت به شمار می‌آیند. در این میان، بهشت زهرا به عنوان بزرگ‌ترین آرامستان تهران، تاریخ پر فراز و نشیبی را در دل خود جای داده است. اما سوالی که مطرح میشود این است که آیا کسی هنوز به سنگ قبرهای قدیمی این آرامستان سر می‌زند؟ آیا این قبور هنوز هم مورد توجه و مراقبت قرار می‌گیرند یا در گذر زمان به فراموشی سپرده شده‌اند؟
یکی از مهم‌ترین دلایل مراجعه مردم به قبرستان‌ها، دیدار از قبور عزیزانشان است. معمولاً بازماندگان برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره متوفی، در سالگردها، مناسبت‌های مذهبی و ملی یا حتی به صورت هفتگی به زیارت قبور می‌روند. اما با گذشت زمان، نسل‌های جدید کمتر به یاد اجداد خود هستند و توجه به سنگ قبرهای قدیمی کاهش می‌یابد.
حقیقت تلخی که وجود دارد این است که بعد از مرگ شاید تا چند سال اول بعد از وفات یافتن بر سر مزارمان حاضر شوند اما با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده میشویم مانند نسل هایی که قبل از ما در این کره خاکی و در این کشور میزیسته اند و امروزه ما اصلا به آن ها فکر نمیکنیم و اصلا نمیدانیم آن ها وجود داشته اند انگار در این کره خاکی خلق نشده اند.
از سوی دیگر، برخی افراد به دلایل تاریخی و پژوهشی به قبور قدیمی علاقه‌مندند. تاریخ‌پژوهان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایران گاه برای بررسی کتیبه‌ها، نحوه طراحی سنگ قبرها و شناسایی نام‌های فراموش‌شده به بهشت زهرا سر می‌زنند. برخی از این سنگ‌ها دارای اشعار، نمادها و نشانه‌های خاصی هستند که روایتگر زندگی و مرگ افراد گذشته‌اند.
با این حال، بسیاری از سنگ قبرهای قدیمی در اثر عوامل طبیعی مانند باد و باران یا در اثر بی‌توجهی و عدم نگهداری مناسب آسیب دیده‌اند.
در برخی موارد، سنگ قبرها شکسته شده یا نوشته‌های آن‌ها به مرور زمان محو شده است. این مسئله سبب شده که تعداد افرادی که به این قبور سر می‌زنند، کمتر شود.
در برخی نقاط، مسئولین آرامستان یا سازمان‌های مردم‌نهاد تلاش کرده‌اند تا با مرمت برخی سنگ قبرهای تاریخی، آن‌ها را از نابودی نجات دهند، اما این اقدامات محدود بوده و همه سنگ قبرهای قدیمی را شامل نمی‌شود و فقط بعضی از سنگ قبر ها را شامل میشود سنگ قبر افرادی که در تاریخ ایران مشهور بوده اند و افرادی که نامشان همچنان بعد از گذشت سال ها از مرگشان ورد زبان هاست مانند حاج آقا عباس وحداد ( امیر عباس هویدا نخست وزیر ایران در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی )
به‌طور کلی، توجه به سنگ قبرهای قدیمی در بهشت زهرا کاهش یافته است، اما این بدان معنا نیست که هیچ‌کس به آن‌ها سر نمی‌زند.
برخی بازماندگان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ همچنان به این قبور مراجعه می‌کنند، هرچند که گذر زمان و تغییرات فرهنگی باعث شده این حضور نسبت به گذشته کمتر شود.
شاید راهکاری مناسب برای حفظ این بخش از تاریخ، آگاهی‌بخشی عمومی و حمایت از پروژه‌های مرمت سنگ قبرهای قدیمی باشد تا این نشانه‌های هویت فرهنگی و تاریخی برای نسل‌های آینده باقی بمانند.
نتیجه‌گیری
سنگ قبرهای قدیمی در بهشت زهرا، بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران را در خود جای داده‌اند. این سنگ‌ها نه‌تنها یادگاری از درگذشتگان، بلکه نشان‌دهنده سبک زندگی، باورهای مذهبی و تغییرات اجتماعی در گذر زمان هستند. با وجود اینکه بسیاری از این سنگ‌ها به دلیل عوامل طبیعی فرسوده شده‌اند، هنوز هم نمونه‌هایی از آن‌ها در برخی قطعات قدیمی بهشت زهرا قابل مشاهده است. درک ویژگی‌ها و ارزش این سنگ‌ها می‌تواند به حفظ و نگهداری بهتر میراث فرهنگی کشور کمک کند.
